در حوزه دانش مدل‌های زبانی از بقیه عقب‌تر نیستیم! / تحریک تقاضا و ایجاد زیرساخت راه نجات هوش مصنوعی در ایران

در گفتگو تفصیلی با آنا مطرح شد؛ (۲)

استاد تمام گروه هوش مصنوعی دانشکدگان فنی دانشگاه تهران گفت: تحریک تقاضا و فراهم کردن زیرساخت مهمترین کار دولت در توسعه هوش مصنوعی است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، این روزها هوش مصنوعی همه چیز را دربرگرفته و وارد همه بخش‌ها و جزئیات زندگی‌ انسان‌ها شده است. مدل‌های بزرگ زبانی از این قاعده مستثنی نبوده و بزرگترین فناوری این روزها یعنی چت جی پی را روانه بازار کردند، فناوری‌ که به طور شگفت انگیزی جهان را تحت تاثیر خود قرار داد.

چت جی پی تی جدیدترین «مدل زبانی» مبتنی بر هوش مصنوعی ارائه شده توسط مجموعه اوپن ای آی به حساب می‌آید، چت‌بات مبتنی بر هوش مصنوعی است که می‌تواند هر سوالی را جواب دهد. چت جی پی تی می‌تواند موضوع‌ها و مباحث پیچیده‌ای را در حوزه‌های تخصصی مختلف مثل فیزیک، ریاضی و برنامه نویسی درک کند؛ اما مسئله مهم این است که ما در ایران به عنوان کشور فارسی زبان نیاز به چت‌باتی بومی و مطابق با نیازهای خودمان داریم که بتوانیم با تکیه بر آن این فناوری را توسعه دهیم. حال در بخش دوم گفت و گو با هشام فیلی استاد تمام گروه هوش مصنوعی دانشکدگان فنی دانشگاه تهران درباره لزوم وجود مدل زبانی فارسی و چالش‌های آن پرداختیم که در زیر می‌خوانید: 

تحریم‌ها و مشکلات زیرساختی دو مانع اصلی در رشد مدل‌های زبانی  

آنا: چه کشور‌هایی مدل زبانی مخصوص خود را دارند و آیا لازم است هر کشور مدل اختصاصی داشته باشد؟

فیلی: همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند، جنگ آینده جنگ هوش مصنوعی است؛ و این که ما این فناوری را نداشته باشیم به این معناست که باید همه چیز را وارد کنیم، بله اگر کارخانه‌های ما خط تولید ندارند ابتدا با واردات خط تولید راه اندازی و سپس سعی کنند خط تولید خودشان را توسعه بدهند. این یک چرخه است که باید بچرخد و نوعی خودکفایی نیاز است. 

در این فناوری هم سرویس‌هایی وجود دارد، اما با توجه به تحریم‌ها نمی‌توانیم مستقیم از آن استفاده کنیم؛ بنابراین به موازات اینکه از سرویس‌ها استفاده می‌کنیم باید آمادگی‌های خودمان را برای ارائه مدل‌های بزرگ زبانی بومی داشته باشیم که قطعا این اتفاق در بازه زمانی کوتاه یک یا دوماه رخ نمی‌دهد. مشکل بعدی تجهیزات و زیرساخت‌های جی پی یو به طور خاص است. آیا ما مجبوریم یک شرکت به بزرگی اوپن‌ ای آی داشته باشیم که در سطح جهانی ارائه بدهد؟ خیر؛ به نظرم نیاز نیست، اما لازم است مدل‌های بزرگ زبانی برای نهاد‌های خاص از جمله بانک‌ها و .. داشته باشیم تا هم در خدمت مشتریان باشد تا هم هزینه تمام شده را کم کند و رفاه مردم افزایش یاید.قدم اول استفاده از مدل‌های بزرگ زبانی این است که بتوانیم به موازات استفاده از آن برای توسعه مدل‌های بزرگ زبانی بومی اقدامی کنیم تا مردم بتوانند بهره برداری از خدمات‌ای آی را ببینند. 

قبل از اینکه مدل‌های بزرگ زبانی بومی داشته باشیم باید طرز استفاده از مدل‌های بزرگ زبانی را بدانیم

آنا: آیا دغدغه حاکمیتی برای گسترش این فناوری در کشور وجود دارد؟

فیلی: بله؛ خوشبختانه سازمان ملی هوش مصنوعی که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده قرار است با یک تیم مخصوص در این زمینه فعالیت کند البته در مقیاس کلی، این سازمان هوش مصنوعی است، اما درصد زیادی از هوش مصنوعی در دنیا تبدیل به مدل‌های بزرگ زبانی شده است. تقریبا هر جایی می‌توان مدل‌های بزرگ زبانی را با هوش مصنوعی ساده‌تر و راحت‌تر حل کرد.

نیروی انسانی متخصص نقطه قوت ایران در حوزه هوش مصنوعی/ فرار مغزها را جدی بگیرید

آنا: شرایط کشور از نظر نیروی انسانی در زمینه هوش مصنوعی و مدل‌های زبانی  چطور است؟

فیلی: خوشبختانه نقطه قوت ما در بخش نیروی انسانی است. حوزه هوش مصنوعی مسئله روز است و در کشور مورد توجه قرار گرفته و در دنیا هم متقاضی زیادی دارد. فرار مغز‌ها در حوزه هوش مصنوعی به مراتب بیشتر از هر حوزه‌ای است. مثلا من حدود ۲۰ سال ایت درسی تخصصی در زمینه مدل‌های بزرگ زبانی را در دانشگاه تهران تدریس می‌کنم. کلاس‌هایی که برگزار می‌کردم، چون خیلی تخصصی است ۵ الی ۱۰ نفر شرکت می‌کردند، اما حدود دو سال اخیر بالای ۵۰ نفر حضور دارند. اینها دانشجویانی هستند که می‌خواهند در رزومه خود چنین درسی را داشته باشند تا زمانی که اپلای می‌کنند، به خوبی مهاجرت کنند. متأسفانه فرار مغز‌ها از کشور زیاد است و در این حوزه بیشتر است، چون فرصت‌های بسیار بیشتری وجود دارد.در کشور نیروی انسانی بسیار خوبی داریم و نیرو‌های انسانی دانشگاهی کشور بسیار توانمند و قابل قیاس با کل دنیا هستند. اتفاقی که باید بیفتد این است که از این افراد نگهداری و بهره برداری کنیم.

تحریک تقاضا وظیفه اصلی سازمان ملی هوش مصنوعی 

آنا: به نظر شما اولین کاری که سازمان ملی هوش مصنوعی می‌تواند انجام دهد چیست؟ 

فیلی: وظیفه اولیه سازمان هوش مصنوعی تحریک تقاضا است. پس تقاضا باید در کشور تحریک شود. از طرفی هوش مصنوعی خودش هزینه خود را در می‌آورد و نیازی به سوبسید دولت ندارد، اما باید کسی باشد که چرخه را بچرخاند. به نظر بنده تحریک تقاضا بسیار مهم است. مثلا بتوانند خط تولید فولاد را با هوش مصنوعی مکانیزه کنند و از نیرو‌های خوبی که در دانشگاه‌های امیرکبیر و شریف وجود دارد استفاده کنند.از سوی دیگر تامین زیرساخت در کشور معیار مهمی می‌شود. و نداشتن سخت افزار بزرگترین بحران ماست که سازمان ملی هوش مصنوعی باید در جهت مرتفع کردن ان حرکت کند.

آنا: خلاء بین ارتباط صنعت و دانشگاه وجود دارد؟

فیلی: این جمله کلیشه‌ای در کشورمان است و در همه جا جاری است، اما خوشبختانه در حوزه هوش مصنوعی کمتر است. حداقل حرکت‌های چند سال اخیر معاونت علمی (۸ سال اخیر) این فاصله را کم کرده به نظر بنده در رشته ما با ۱۰ سال پیش خیلی فرق کرده است.

توانایی بازتنظیم مدل‌های زبانی

آنا: آیا در کشور مدل‌ زبانی بزرگ کاربردی و به بلوغ رسیده ای وجود دارد؟

فیلی: خوشبختانه در کشور مدل‌های زبانی زیاد و متنوعی داریم. جسته و گریخته با بضاعت اندکی که داریم می‌توانیم یک مدل‌ها را بازتنظیم کنیم. تقریبا همه مدل‌های زبانی که در کشور ارائه می‌شود با این روش فعال هستند. یک مدل اپن سورس را می‌گیرند و باز تنظیم می‌کنند. با یک سری دیتا و اطلاعات برای یک سری وظایف بازتنظیم شده است و اگر بتوانیم برای یک صنعت خاص، کاربرد خاص، سازمان خاص بازتنظیم کنیم می‌توانیم به آن سازمان ارزش افزوده ایجاد کنیم. در حال حاضر تعداد مدل‌های زبانی به حدود انگشتان دو دست رسیده است و معمولا آزمایشگاه‌ها و دانشگاه‌ها و برخی از شرکت‌های خصوصی این کار را می‌کنند و یک نوع تمرین و توانایی است. توانایی در کشور وجود دارد که یک مدل‌های بزرگ زبانی عمومی در یک حوزه خاص را بازتنظیم کند.

تحریک صنعت به فعال تر شدن این فناوری کمک می‌کند

آنا: ما نسبت به دنیا در چه وضعیتی قرار داریم؟

فیلی: وضعیت ما امیدوار کننده است و در مقایسه با بقیه عقب‌تر نیستیم. ما در سه بعد این موضوع را بررسی کنیم در یک ضلع با کل دنیا پایاپای هستیم و مدر بقیه اضلاع جلوتر هستیم. مثلا از نظر نیروی انسانی با منطقه مقایسه کنید، خیلی جلوتر هستیم، اما در کنفرانس اخیری که در ایتالیا برگزار شد، مقالات را بررسی می‌کردیم. مقالاتی که از دانشگاه‌های ایران بود به جز دو سه شرکت مثل گوگل و متا از بقیه بهتر بودند. یکی از دلایل این است که، چون بضاعت مان کم است، مجبوریم با جی پی یو‌های ضعیف‌تر کار‌های سنگین‌تر انجام دهیم، در کار‌های علمی در سطح پائینی نیستیم و باید این چرخه بچرخد و وارد عمل شویم. راه این است که صنعت را تحریک کنیم. تقاضا باید همکاری و چرخه صنعت با کمک فرهنگ سازی فعال شود امیدواریم این فرهنگ در کشور جا بیفتد تا ملت مرفه‌تر شوند. 

آمریکا و چین با اختلاف از اروپا جلو هستند چون اروپا به مسئله هوشمند سازی محافظه کارانه نگاه کرد

محافظه کاری اروپا در تدوین سند هوش مصنوعی

آنا: وضعیت اروپا از نظر فناوری هوش مصنوعی چگونه است؟ 

فیلی: آمریکا و چین با اختلاف جلو هستند و اروپا مقداری از آنها عقب‌تر است چون اروپا به مسئله هوشمند سازی محافظه کارانه نگاه کرد. سند هوش مصنوعی اروپا از جنس منع بود و هند هم همین مشکل را داشت. این تصمیمی است که باید دولتمردان ما بگیرند. اینکه مثل هند محافظه کار شویم و یا مثل آمریکا و چین، پیشرو شویم. 

تقریبا در دنیا (میانگین اروپا) به دلیل محافظه کاری دست و پای خودش را بسته است. اینکه هوش مصنوعی را کلا از حوزه سلامت حذف کرده، یک محافظه کاری عجیب و غریب و وسواس گونه است. البته معتقد نیستم که مثل آمریکا باشد قطعا بازتنظیمی و دستورالعمل‌های آن را نیاز داریم، اما باید حواسمان باشد که اگر دست و پای رگولیشن بسته شود جلوی توسعه گرفته می‌شود. 

آنا: وضعیت ما از نظر زیرساختی به چه صورت است؟

فیلی: فکر می‌کنم از طریق سند‌های بالادستی تا به حال خوب پیش رفتیم. از بیانات رهبری در سه سال پیش استفاده کردند که نشان می‌دهد این دغدغه در دولت مردان وجود دارد. خوشبختانه سازمان ملی هوش مصنوعی در دوره کوتاه تأسیس شد و قصد دارند در این زمینه پیشرو باشند. امیدوارم رگولیشن‌ها و آئین نامه‌ها جلوی دست و پا را نگیرد و از طرفی تسهیلاتی که ایجاد شود، دولت کار فراهم کردن زیرساخت‌ها و تحریک تقاضا را انجام دهد. در اروپا به جز چند کشور خاص و چند شرکت خوب در این زمینه، خیلی حرف در برابر دو ابرقدرت نداشته است.

کشورهای حاشیه خلیج فارس؛ قوی از نظر زیرساختی و ضعیف از لحاظ نیروی انسانی

کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس جسته و گریخته کار‌هایی می‌کنند و برعکس ما هستند. آنها کاملا واردات دارند، اما به این نتیجه رسیدند که قدرت آینده، قدرت هوش است و تنها کاری که کردند این بود که زیرساخت‌ها را فراهم کنند مثل قطر، عمان و … زیرساخت‌های بسیار خوبی دارند. ضلع قدرتمند ما ضلع ضعیف آنهاست و ما نیروی انسانی خیلی خوبی داریم که آنها ندارند و امیدوارم این اتفاق سبب نشود که مهاجرت به آن سمت برود.

در زمینه هوش مصنوعی به هیچ وجه نباید از قانون گذاری شروع کنیم چرا که دست و پا را می‌بندد، باید اول اجازه بدهیم چرخه هوش مصنوعی بچرخد و بعد قانون را بگنجانیم

قانون گذاری در حوزه هوش مصنوعی فعلا لازم نیست

آنا: آیا لازم است در ابتدا قانونی برای هوش مصنوعی نوشته شود یا بگذاریم به رشد و بلوغ کافی برسد و سپس قانون گذاری کنیم؟

فیلی: به هیچ وجه نباید از قانون شروع نکنیم چرا که دست و پا را می‌بندد به نظر بنده باید اول اجازه بدهیم چرخه هوش مصنوعی بچرخد و بعد قانون را بگنجانیم. قانون بر مبنای وضعیت روز است در هوش مصنوعی طوری است که وضعیت‌ها به ساعت عوض می‌شود و ممکن است ماهیت قانونی در ماه بعد از بین برود، چون یک تکنولوژی جدید می‌آید. به نظرم فعلا قانون گذاری لازم نیست این کار را نکنند و اگر کسی خواست رگولیشن انجام بدهد اجازه بدهد که از حرف بیرون بیاید.

تعریف پروژه‌های هوش مصنوعی در کشور گام نخست برای جلوگیری از فرار مغزها

آنا: پیشنهاد شما برای جلوگیری از خروج دانشمندان و متخصصین جوان چیست؟

 فیلی: یکی از راه‌هایی که می‌توانیم با انجام دادن آن از خروج متخصصین و جوانان جلوگیری کنیم تعریف کردن پروژه‌های هوش مصنوعی در صنعت کشور است، چون در حال حاضر پروژه فعال هوش مصنوعی نداریم و فقط همه در تکاپو و هیجان هستند، اما خدماتی ارائه نمی‌شود. دغدغه اصلی این بچه‌ها این است که در جایی باشند که احساس کنند، تأثیرگذارند. بچه‌های ما در شرایط نابرابر حاضر هستند بمانند. بسیاری از این اقدامات فقط در حد حرف هستند و به عمل نمی‌رسند. اگر واقعا اعتقاد داریم که هوش مصنوعی می‌تواند را اوضاع را بهبود ببخشد، باید نیروی انسانی را حفظ کنیم، و سازمان ملی هوش مصنوعی جدی‌تر این مقوله را پیگیری کند.