عید چی ببینیم؟ روز چهارم: معامله بزرگ در خیابان مدونا (۱۹۵۸)

عنوان معامله بزرگ در خیابان مدونا یا Big Deal on Madonna Street آن‌قدر جذاب، روان و به‌یادماندنی است که حیف است آن را از دست بدهیم. این عنوان دست‌کم سومین گزینه‌ای بود که توزیع‌کنندگان انگلیسی‌زبان فیلم پس از Persons Unknown و The Big Deal امتحان کردند. این نام انتظارات متعددی را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند، از جمله تضادی که در عبارت Big Deal نهفته است؛ عبارتی که به سختی می‌توان تصور کرد اوباش اگزیستانسیالیست در فیلم‌های جنایی هالیوود و فرانسه، که به نظر می‌رسد کارگردان ماریو مونیچلی قصد دست انداختن آن‌ها را داشته، از آن استفاده کنند.

از سوی دیگر، Big Deal (به معنای «خب که چی؟») حالتی از بی‌تفاوتی و طعنه را نیز القا می‌کند. اما Madonna Street به شکلی متضاد، حسی از معنویت را در یک بستر محلی تداعی می‌کند. این عنوان می‌تواند اشاره‌ای به جایگاه عمیق و مفروض دین در زندگی ایتالیایی‌ها باشد، اما هم‌زمان احتمال رستگاری برای بازندگان داستان را نیز مطرح می‌کند.

عید چی ببینیم؟ روز دوم: آنی هال (۱۹۷۷)

معامله بزرگ در خیابان مدونا یک کمدی جنایی کلاسیک ایتالیایی است که با طنزی ظریف، دنیای سارقان ناشی و بدشانس را به تصویر می‌کشد

فیلم در مناطق متروکه حاشیه رم، پروژه‌های ساختمانی نیمه‌کاره دوران فاشیسم و بقایای بازسازی‌های مدرنیستی فیلم‌برداری شده است. این فضاهای شهری اشتراکاتی با صحنه‌آرایی فیلم‌های نئورئالیستی ویتوریو دسیکا و روبرتو روسلینی و حتی نئورئالیسم پس از جنگی همچون شب‌های کابیریا (Le notti di Cabiria) اثر فدریکو فلینی، که یک سال پیش از این فیلم اکران شد، دارند. اما مونیچلی به جای پرداختن به مضامین متافیزیکی این کارگردانان، فضایی خلق می‌کند که بیشتر شبیه یک برزخ یا جهنم زمینی در ابعاد انسانی است؛ شخصیت‌های او شاید «سقوط کرده» باشند، اما همچنان اصلاح‌پذیر و سرزنده‌اند.

با این حال، مونیچلی بر اصول اخلاقی خاص خود پایبند است. تنها شخصیت واقعاً شرور فیلم، یعنی کوزیمو (ممو کاروتِنو)، که دزدی ناشیانه یک خودرو را در ابتدای فیلم انجام می‌دهد و نقشه سرقت اصلی داستان را طراحی کرده، سرانجامی تلخ دارد. برخلاف دیگر تبهکاران خرده‌پای فیلم، کوزیمو علاقه‌ای به خانواده، دوستی، وفاداری، عشق، طنز یا حتی غذا ندارد؛ روحیه فرصت‌طلبانه او به‌عنوان رفتاری ضد اجتماعی و حتی غیرانسانی به تصویر کشیده می‌شود. هم‌بند او، پِپه (ویتوریو گاسمن)، هرچند مجازات کمتری می‌بیند، اما در پایان فیلم گرفتار کار اجباری می‌شود؛ برای همدست بهت‌زده‌اش کاپانله (کارلو پیساکانه)، این صحنه تداعی‌گر جهنم است و به نظر می‌رسد تفاوت چندانی با زندانی که پپه پیش‌تر در آن گرفتار بود، ندارد.

فیلم داستان گروهی از مجرمان خرده‌پا را دنبال می‌کند که قصد دارند یک سرقت بزرگ انجام دهند، اما مهارت و هوش لازم را برای این کار ندارند

پس، Big Deal on Madonna Street عنوان فوق‌العاده‌ای است، اما مشکل‌ساز نیز هست؛ چرا که به تداوم شهرت فیلم به‌عنوان یک کمدی پارودیک در ژانر سرقت دامن زده است. خود مونیچلی نیز این برداشت را تأیید کرده و Big Deal را به‌عنوان یک کارتون و پارودی از فیلم سرقتِ ژول داسن، یعنی ریفیفی (Du rififi chez les hommes، ۱۹۵۵)، توصیف کرده است. به نظر می‌رسد که سکانس عنوان‌بندی آغازین نیز این نظر را تأیید می‌کند؛ صحنه‌ای شبانه از یک شهر که با ضرباهنگی پرشتاب از موسیقی جاز همراه است و تماماً حال و هوای نوآرهای دهه ۱۹۵۰ را دارد.

با این حال، این فضا بلافاصله با ورود دو خلافکار سالخورده از بین می‌رود — یکی از آن‌ها که بی‌دندانی‌اش بهانه‌ای برای شوخی‌های مکرر فیلم می‌شود — و کاملاً نابود می‌شود وقتی که سرقت ساده‌شان باعث به صدا درآمدن آژیر خودرو شده و تلاش رقت‌بارشان برای فرار از دو پلیس دوچرخه‌سوار به نمایش درمی‌آید. سکانس اوج فیلم به همان دقت طراحی شده و تقریباً به اندازه سکانس سرقت نیم‌ساعته افسانه‌ای در ریفیفی طولانی است، اما در حالی که فیلم فرانسوی بر حرفه‌ای‌گری کم‌حرفانه سارقانش تأکید دارد، در اینجا با دست‌وپازدن‌های پرهیاهوی دزدهای ایتالیایی مواجهیم. استفاده از میان‌نویس‌های کارتونی به سبک فیلم‌های صامت برای پیشبرد داستان نیز بر فضای ظاهراً هجوآمیز اثر می‌افزاید.

کارگردان، ماریو مونیچلی، با الهام از ژانر نوآر و نئورئالیسم ایتالیایی، فضایی خاص خلق می‌کند که هم خنده‌دار و هم به طرز غافلگیرکننده‌ای واقع‌گرایانه است

معامله بزرگ در خیابان مدونا اثر ماریو مونیچلی، یکی از آن پدیده‌های نادر فرهنگی است که نه‌تنها یک ژانر سینمایی را به پایان خود نزدیک کرد، بلکه هم‌زمان زیربنای یک زیرژانر جدید را نیز بنا نهاد. این فیلم که در سال ۱۹۵۸ با عنوان I soliti ignoti در ایتالیا اکران شد، گنجینه‌ای واقعی از تأثیرات سینمایی بود؛ از نئورئالیسم ایتالیایی گرفته تا نوآر پس از جنگ هالیوود و همتای فرانسوی آن در دهه ۱۹۵۰ که همگی در قالب یک اثر ۹۰ دقیقه‌ای به‌طرزی استادانه به هم گره خورده‌اند.

سادگی ظاهری معامله بزرگ در خیابان مدونا نقشی اساسی در محبوبیت آن داشت. در ظاهر، فیلم یک کمدی جنایی سرزنده و پرشتاب است که با طنزی گزنده، آثاری چون ریفیفی (۱۹۵۴) ژول داسن و حتی جنگل آسفالت (۱۹۵۰) جان هیوستون را دست می‌اندازد. اما بر خلاف این آثار کلاسیک که معمولاً بر مهارت حرفه‌ای سارقان تأکید دارند، گروهی که در این فیلم دست به سرقت می‌زند، حتی از دور هم شبیه یک باند حرفه‌ای نیست. در واقع، آن‌ها حتی یک گروه واقعی محسوب نمی‌شوند؛ فقط پنج آدم معمولی که برای انداختن تقصیر روی یک نفر دیگر دور هم جمع شده‌اند، در حالی که مغز متفکرشان خودش یک دزد ماشین ناموفق است! آن‌ها نقشه خود را پیش می‌برند، در حالی که شانس و تصادف بیش از مهارت شخصی‌شان، مسیر وقایع را تعیین می‌کند و اجزای یک سرقت موفق به‌گونه‌ای مضحک در کنار هم قرار می‌گیرند.

قلب تپنده‌ی معامله بزرگ در خیابان مدونا در فقر و سرخوردگی‌ای نهفته است که شخصیت‌های آن را احاطه کرده است. در رنج و محنت تیبِریو، عکاسی بدون دوربین (با بازی مارچلو ماسترویانی) که برای تأمین مخارج خانواده‌اش به سرقت خودرو روی می‌آورد، می‌توان پژواکی از دزد دوچرخه را یافت. اما در چرخشی کمیک، همه چیز وارونه می‌شود؛ تیبریو مجبور می‌شود از فرزندش مراقبت کند، در حالی که همسرش به جرم فروش سیگار قاچاق به زندان می‌افتد.

عید چی ببینیم؟ روز سوم: زیر درخت هلو (۱۳۸۴)

بازیگران بزرگی چون مارچلو ماسترویانی، ویتوریو گاسمن و توتو با اجراهای درخشان خود، شخصیت‌هایی فراموش‌نشدنی را به تصویر می‌کشند

پپه (ویتوریو گاسمن)، بوکسوری با فک شیشه‌ای، ضربه‌ی نهایی را نه در رینگ، بلکه از سوی یکی از زنانی دریافت می‌کند که با لحنی مضحک و سرشار از ماچیسمو، آن‌ها را «فتح‌شدگان» خود می‌نامد! در این میان، توتو، کمدین افسانه‌ای سینمای ایتالیا که از دهه ۱۹۲۰ بر صحنه و از دهه ۱۹۳۰ در سینما حضور داشت، در نقش دانته، گاوصندوق‌شکن سالخورده‌ای که نمی‌تواند در برابر وسوسه‌ی نقد فیلم مقاومت کند، این گروه را تکمیل می‌کند.

معامله بزرگ در خیابان مدونا نام مونیچلی، که هم کارگردان و هم یکی از نویسندگان فیلم بود، را به‌عنوان یک فیلم‌ساز مطرح بر سر زبان‌ها انداخت. مونیچلی که پیش از ورود به سینما فعالیت خود را به‌عنوان منتقد فیلم آغاز کرده بود، حالا به‌عنوان یکی از چهره‌های مهم سینمای ایتالیا شناخته می‌شد. در آمریکا، این فیلم خیلی زود از محدوده‌ی سینماهای هنری فراتر رفت و به محبوبیتی گسترده، هم نزد منتقدان و هم تماشاگران، دست یافت.

در دهه ۱۹۶۰، پیشنهادهای متعددی برای بازسازی آن مطرح شد، تا این‌که در نهایت، لویی مال نسخه‌ی آمریکایی آن را با عنوان Crackers در سال ۱۹۸۴ ساخت. اما مدت‌ها پیش از آن، فیلم‌های آمریکایی دیگر مانند The Hot Rock و The Brink’s Job از حال و هوا و لحن فیلم مونیچلی الهام گرفته بودند؛ فیلمی که خود با عشقی عمیق، آثار هیوستون و داسن را بازتاب داده بود.

با این حال، برخلاف فیلم‌های این دو کارگردان که در آن‌ها بدبیاری و تصادف‌های تلخ، نقشه‌ی سرقت و سرنوشت اعضای باند را به نابودی می‌کشاند، در معامله بزرگ در خیابان مدونا بخت و اقبال، دزدهای ناشی را به مسیری سوق می‌دهد که شاید به یک زندگی شرافتمندانه ختم شود. اگر نیرویی در فیلم مونیچلی بر رویدادها حاکم باشد، نه آن خدای انتقام‌جوی تاریک فیلم‌های نوآر آمریکایی، بلکه خدایی سرخوش و بازیگوش است که لبخند می‌زند و از یک شوخی خوب، لذت می‌برد.

عید را با فیلم معامله بزرگ در خیابان مدونا به خیابان‌های ایتالیا سفر کنید!

فیلم، علاوه بر یک کمدی سرگرم‌کننده، بازتابی از فقر و سرخوردگی در جامعه ایتالیا پس از جنگ است که در قالب طنز بیان می‌شود

معامله بزرگ در خیابان مدونا یکی از ماندگارترین و دوست‌داشتنی‌ترین کمدی‌های سینمای ایتالیاست که با طنزی هوشمندانه، ژانر سرقت را به چالش می‌کشد. ماریو مونیچلی، با نگاهی متفاوت، داستانی را روایت می‌کند که در آن سارقان نه نابغه‌اند و نه حرفه‌ای، بلکه مشتی آدم معمولی و بدشانس‌اند که دست‌وپازدن‌هایشان برای انجام یک سرقت، لحظاتی شیرین و فراموش‌نشدنی را رقم می‌زند. بازی‌های درخشان، از مارچلو ماسترویانی و ویتوریو گاسمن گرفته تا کمدین افسانه‌ای توتو، به همراه فیلم‌نامه‌ای قوی و فضاسازی منحصربه‌فرد، این اثر را به یک کلاسیک واقعی تبدیل کرده است.

اگر به دنبال فیلمی هستید که در کنار خندیدن، نگاهی متفاوت به زندگی، فقر، امید و بدشانسی داشته باشد، این شاهکار سینمای ایتالیا را از دست ندهید. داستانی که شاید از یک سرقت آغاز شود، اما در نهایت، دل شما را می‌دزدد!

منبع: Senses of Cinema

داستان زندگی بزرگ‌ترین یوتوبر ماینکرافت | میزگیم با عرفان تاکسیک