شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در راه تغییر چهره کشاورزی با پهپاد

با پیشرفت شتابان فناوری‌های نوین در سطح جهان، پهپاد‌ها یا همان پرنده‌های هدایت‌پذیر از راه دور، به یکی از ابزار‌های هوشمند در عرصه‌های نظامی، امنیتی، صنعتی، کشاورزی و خدمات شهری تبدیل شده‌اند. این فناوری با فراهم کردن امکان انجام مأموریت‌های پیچیده بدون حضور انسان در محل، تحولی بنیادین در مدیریت عملیات، جمع‌آوری داده‌ها و کاهش ریسک‌های انسانی ایجاد کرده است.

ایران نیز با بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان، دانشگاه‌ها و نهاد‌های تحقیقاتی، موفق شده است در حوزه کشاورزی، انواع پهپاد‌هایی را با کاربری‌های خاص طراحی و تولید کند. این پهپاد‌ها قادرند اقدام به تصویربرداری هوایی، پایش دقیق مزارع، شناسایی آفات، سنجش سلامت گیاهان با استفاده از طیف مادون قرمز، اندازه‌گیری دمای خاک و پوشش گیاهی، نقشه‌برداری زمین‌های کشاورزی، سم‌پاشی هوشمند و حتی بذرپاشی دقیق کنند.

این پهپاد‌ها معمولاً مجهز به دوربین‌های چندطیفی، حسگر‌های NDVI، سامانه GPS دقیق و مخازن مایع برای پاشش یکنواخت هستند. یکی از اهداف اصلی در توسعه این فناوری، افزایش بهره‌وری زمین، کاهش مصرف آب و سموم، کاهش هزینه‌های انسانی و افزایش دقت در مدیریت مزرعه است.

با رشد صنعت پهپاد در ایران، بخش کشاورزی نیز از این فناوری بی‌نصیب نمانده است. شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی موفق به طراحی و تولید پهپاد‌های تخصصی برای کشاورزی شده‌اند؛ پهپاد‌هایی که قادرند با پرواز بر فراز مزارع، اطلاعات دقیقی از وضعیت خاک، پوشش گیاهی، پراکندگی آفات و نیاز آبی محصولات ثبت و تحلیل کنند. این پهپاد‌ها با کمک دوربین‌های حرارتی و چندطیفی، امکان تصمیم‌گیری هوشمند برای کشاورزان را فراهم می‌کنند و نقش مهمی در ارتقای بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و حفظ منابع طبیعی ایفا می‌کنند.

به گزارش ایسنا، در حال حاضر حدود ۲۲۵ شرکت دانش‌بنیان فعال در حوزه پهپاد غیرنظامی در ایران وجود دارد که دارای مجوز رسمی برای تولید و بهره‌برداری هستند. در حوزه کشاورزی نیز بیش از ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان، شامل نوپا و فناور، در بخش‌های مختلف کشاورزی فعالند و از میان آنها، بیش از ۱۰ شرکت تخصصی در ساخت و خدمات پهپاد کشاورزی مشغول به کارند.

دستاورد‌های دانش‌بنیان‌ها در ساخت پهپاد

ایجاد ۵۰۰ شرکت در بخش کشاورزی نشان‌دهنده رشد چشمگیر این حوزه است، به ویژه آنکه راه‌اندازی دهکده‌های فناوری کشاورزی موجب افزایش چهار برابری پهپاد‌های کشاورزی فعال در دولت سیزدهم شده است.

پهپاد سامان

این محصول توسط یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان با کاربرد در حوزه‌های تصویربرداری، نقشه‌برداری دقیق، پایش محیط‌زیست و بررسی فرونشست زمین توسعه یافت. برد پروازی حدود ۲۰ کیلومتر، توانایی پرواز خودکار روی مسیر از پیش تعیین‌شده و مجهز به دوربین‌های حرارتی و چندطیفی از جمله ویژگی‌های این محصول به شمار می‌رود. این دستاورد را می‌توان در حوزه‌های سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و شهرداری‌ها برای نقشه‌برداری شهری و پایش تغییرات کاربری زمین به کار گرفت.

پهپاد بردیا

یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان این محصول را برای کاربرد در حوزه‌های کشاورزی هوشمند، سم‌پاشی دقیق و سنجش سلامت گیاهان معرفی کرد. فناوران، ویژگی‌های این پهپاد را شامل ظرفیت حمل مخزن سم با حجم ۱۰ لیتر، سیستم موقعیت‌یابی GPS و هدایت دقیق ردیفی و توانایی سم‌پاشی یکنواخت تا مساحت ۵ هکتار در یک پرواز عنوان کردند. از این پهپاد می‌توان در زمینه‌هایی، چون مزارع گندم، کلزا، برنج و باغ‌های بزرگ بهره برد.

پهپاد کاوشگر

کاوشگر نام پهپادی است که از سوی یکی دیگر از شرکت‌های دانش‌بنیان به تولید رسید. از این ابزار فناورانه می‌توان کاربردهایی، چون عملیات امداد و نجات، مدیریت بحران و پایش مناطق کوهستانی را انتظار داشت. دوربین زنده‌نما (live view) با برد انتقال تصویر تا ۱۰ کیلومتر، قابلیت حمل بسته کمک‌رسانی و مجهز به GPS و بازگشت خودکار به خانه از مزایای این پهپاد است. این پهپاد در زمینه‌هایی، چون امداد در زلزله، سیل و آتش‌سوزی جنگل می‌تواند مددکار امدادگران باشد.

پهپاد زرین پرواز

یکی از شرکت‌های مستقر در مرکز رشد دانشگاه صنعتی شریف این پهپاد را تولید کرد. فتوگرامتری، نقشه‌برداری زمین‌های کشاورزی و عمرانی از زمینه‌های کاربردی این محصول تعریف شده است.

از جمله ویژگی‌های آن می‌توان به بال ثابت با قابلیت پرواز تا ۱۲۰ دقیقه، دقت تصویربرداری بالا (کمتر از ۵ سانتی‌متر خطا) و پردازش تصاویر با هوش مصنوعی اشاره کرد. پروژه‌های راهسازی، سدسازی و زیرساخت روستایی از جمله موارد استفاده از این پهپاد است.

پهپاد سبز پرواز

فناوران یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان این پهپاد را با کاربری در حوزه‌هایی، چون بذرپاشی و کوددهی در اراضی شیب‌دار و کم‌دسترس توسعه دادند. به گفته آنها این پهپاد از ویژگی‌هایی، چون طراحی مقاوم در برابر باد، کنترل هوشمند میزان پاشش بر اساس نقشه خاک و قابلیت پرواز در شب با چراغ دید پرواز برخوردار است. از این پهپاد می‌توان در مواردی، چون مراتع کوهستانی، مزارع دیم و مناطق جنگلی استفاده کرد.

پهپاد سیمرغ

این پهپاد دارای دقت بالا در انجام عملیات‌های شناسایی و نقشه‌برداری، کاهش زمان عملیات‌های شناسایی و نقشه‎‌برداری، دسترسی آسان به مناطق ناهموار، کاهش هزینه‌های نیروی انسانی و تجهیزات سنتی نقشه‌برداری و تنوع در کاربرد‌های گوناگون است. این پهپاد که از سوی یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان به تولید رسید، قادر به جمع‌آوری داده‌های به‌روز و دقیق است.

پهپاد آریو

هواپیمای بدون سرنشین آریو توانایی پرواز تمام خودکار جهت انجام مأموریت‌های شناسایی، امداد و نجات، نقشه‌برداری و جنگلبانی را دارد. این پرنده می‌تواند تا شعاع حداکثر ۱۵ کیلومتر به مدت یک ساعت پرواز کند. همچنین امکان نصب دوربین‌های شناسایی، عکس‌برداری و حرارتی بر روی آن وجود دارد. بدنه هواپیما از کامپوزیت‌های پیشرفته هوافضا ساخته شده که نسبت مقاومت به وزن بسیار بالاتری نسبت به مواد دیگر دارد. کاربری آسان و امکان فرود با چتر از دیگر مشخصات این پرنده است. همچنین این پرنده جهت انجام مأموریت به باند پروازی نیاز ندارد و در هر شرایطی توسط دست و یا لانچر به پرواز در می‌آید.

پهپاد زاگرس

این پرنده تا ارتفاع هزار پا از سطح زمین و به مدت ۳۰ دقیقه با مسافت ۲۰ کیلومتر پرواز می‌کند و می‌تواند باری به وزن ۱.۵ کیلوگرم را نیز با خود حمل کند. توانمندی‌های آن شامل حمل تجهیزات مطابق نیاز عملیاتی، سیستم پروازی به صورت دست پرتاب، قابل بازیافت به صورت فرود ورقه‌ای یا گرفتن تور، قابلیت حمل تاکتیکی به صورت منفصل (کیف حمل مخصوص)، امکان پرواز خودکار، امکان پرواز دستی، سیستم ارسال تصویر و سیستم رادیویی کنترل از راه دور است.

پهپاد کارن

یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان به دانش فنی برخی از قطعات پهپاد دست یافته و انواع کانکتور‌ها (اتصال‌دهنده) و دسته سیم را تولید کرده است. کادر فنی این شرکت دارای تجربیات ارزشمندی در زمینه طراحی، ساخت، تأمین و تست انواع کانکتور دارد. فناوران این شرکت سعی کرده‌اند علاوه بر ارائه آخرین اطلاعات در زمینه کانکتور و دسته سیم، انواع پوشش اتصال‌دهنده‌ها را شناسایی و استاندارد‌های بین‌المللی را در آنها اعمال کنند.

پهپاد خورشیدی

پژوهشگران یک شرکت دانش‌بنیان موفق به طراحی یک «پهپاد خورشیدی» با ثبت رکورد ۴ ساعت پرواز مداوم شدند که به گفته مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان، پهپاد خورشیدی با توجه به ارتفاع و مداومت پروازی بالا با نصب تجهیزات لازم برای عملیات پایش برخط، قابلیت شناسایی، دیده‌بانی، تصویربرداری و ارسال تصویر و کنترل و بازرسی محیط را با استفاده از انرژی پاک و سبز دارا است.

پهپاد‌های آشیانه‌دار تحت شبکه

یکی از شرکت‌های مستقر در پارک فناوری پردیس، توانسته پهپاد‌های آشیانه‌دار تحت شبکه را تولید کند که با تصویربرداری برخط از معادن، گام مؤثری در رشد و توسعه معادن بردارد. پهپاد‌های آشیانه‌دار تحت شبکه از جمله پهپاد‌های غیرنظامی است که برای فیلمبرداری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فناوری پیشرو که در اصطلاح سکوی DIB نامیده می‌شود، چندسالی است که مورد توجه قرار گرفته است و کشور‌های مختلفی در این زمینه ورود کرده‌اند.

پهپاد پستی

پهپاد پستی یک پرنده پستچی است و می‌تواند محموله‌ای را از مبدا دریافت و به مقصد مشخص شده در نقشه با حداقل زمان ممکن منتقل کند.

قوانین و مقررات مربوط به پهپاد‌های غیرنظامی

با رشد صنعت پهپاد و توسعه فناوری‌های مرتبط با آن، لایحه ساماندهی پرنده‌های هدایت‌پذیر از راه دور (پهپاد) غیرنظامی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. این قانون چارچوب حقوقی و نظارتی دقیقی برای استفاده ایمن و هدفمند از این فناوری فراهم کرده است. در این قانون پهپاد غیرنظامی، پرنده‌های هدایت‌پذیر از راه دوری توصیف شدند که دارای گونه‌های زیر است:

۱. پهپاد خدماتی: شامل پهپاد‌هایی که در امور خدماتی از قبیل تصویربرداری، داده‌برداری، امداد و نجات، راه و شهرسازی، محیط زیست، زیست‌شناسی، کشاورزی، پست و ارتباطات، اکتشافات معادن، بازرسی و مهار خطوط آب، برق، گاز و راه‌آهن، مدیریت بحران و بلایای طبیعی، حفاظت فیزیکی، پایش ترافیک، خدمات تجاری و حدنگاری استفاده می‌شود. محل ارائه خدمات این نوع پهپاد‌ها تا ارتفاع حداکثر ۵۰۰ متر از سطح زمین مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۲. پهپاد تفریحی ورزشی: پهپادی که با چشم غیرمسلح قابل رؤیت بوده و در شعاع حداکثر هزار متری و ارتفاع حداکثر ۱۰۰ متری بدون استفاده از سامانه ناوبری و هرگونه حساسه داده‌برداری فعالیت می‌کند.

۳. پهپاد اسباب‌بازی: وسیله پروازی با وزن حداکثر ۲۰۰ گرم با قابلیت هدایت توسط کاربر در شعاع حداکثر ۱۰۰ متری و ارتفاع حداکثر ۵۰ متری که فاقد سامانه ناوبری و دارای دوربین تصویربرداری با حداکثر وضوح ۴۸۰ مگاپیکسل بدون سامانه ارسال همزمان تصویر با پرواز است.

طبق ماده ۴ این لایحه، صدور پروانه فعالیت در زمینه ساخت و تولید، آموزش، تعمیرات، بهره‌برداری، صدور گواهینامه کاربر هدایت‌کننده و سند مالکیت پهپاد‌های غیرنظامی پس از تأیید عدم سوء پیشینه کیفری مؤثر توسط فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران و استعلام امنیتی از وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بر عهده سازمان هواپیمایی کشوری است.

در ماده ۵ تاکید شده که ساخت و تولید انواع پهپاد غیرنظامی علاوه بر رعایت ماده ۴ این قانون، با اخذ مجوز تأسیس و پروانه بهره‌برداری صنعتی با رعایت ضوابط استقرار زیست‌محیطی مطابق قانون تمرکز امور صنعت و معدن و تشکیل وزارت صنایع و معادن مصوب ۱۳۷۹ با اصلاحات بعدی آن از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام می‌شود.

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری نیز موظف است با همکاری وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و جهاد کشاورزی نسبت به حمایت از بومی‌سازی و انتقال فناوری‌های نوین در تولید پهپاد‌های غیرنظامی اقدام کرده و با همکاری ستاد کل نیرو‌های مسلح، سازوکار لازم را برای تبادل دانش طراحی و تولید پهپاد میان بخش نظامی و غیرنظامی و شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی و پیاده‌سازی کند.

در ماده ۶ این قانون، واردات پهپاد غیرنظامی و قطعات مربوط به آن ممنوع است. صدور مجوز واردات در مواردی که مشابه داخلی نداشته و یا تولید داخل نیاز کشور را تأمین نمی‌کند و یا توسعه تولید دانش‌بنیان در داخل مستلزم واردات است، با تأیید سازمان هواپیمایی کشوری و پس از تأیید عدم سوء پیشینه کیفری مؤثر توسط فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، اخذ استعلام امنیتی وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تأیید ملاحظات دفاعی وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح و تأیید استاندارد‌های ایمنی سازمان، بر عهده سازمان هواپیمایی کشوری است.

ماده ۷ سازمان هواپیمایی کشوری مکلف است با هدف توسعه توانمندی‌های فناورانه بومی و حمایت از نخبگان فعال مرتبط با صنعت پهپاد‌های غیرنظامی، با معرفی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و تأیید عدم تولید مشابه داخلی توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح، به شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان در راستای فعالیت‌های دانش‌بنیان آنها و دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی در راستای فعالیت‌های تحقیقاتی مرتبط، مجوز واردات نمونه محصول نهایی و قطعات را جهت تولید و بهره‌برداری و آزمون پرواز و عملیات اعطا کند.

در ماده ۹ این قانون آمده است که پهپاد‌های غیرنظامی دارای سند مالکیت مشتمل بر شماره شناسایی یکتا، مشخصات فنی اعم از رنگ، بدنه و موتور و مشخصات هویتی مالک است. مسئولیت صدور سند مالکیت و تعیین شماره شناسایی بر عهده سازمان هواپیمایی است و هرگونه تغییر در مشخصات فنی اعم از رنگ، بدنه و موتور در پهپاد‌های غیرنظامی صرفاً با کسب مجوز از این سازمان و صدور سند جدید امکان‌پذیر است.

شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران مکلف است سامانه ثبت و تأیید اطلاعات طرح پروازی مشتمل بر اطلاعات موضوع هر پرواز از جمله زمان، مبدأ و مقصد پرواز را ظرف سه ماه از تاریخ لازم‌الاجراشدن این قانون راه‌اندازی کند. بهره‌برداری از پهپاد‌های غیرنظامی و انجام عملیات پرواز بدون ثبت و تأیید اطلاعات طرح پرواز ممنوع است.

طبق ماده ۱۶ این قانون، انجام عملیات داده‌برداری به وسیله پهپاد غیرنظامی به منظور اخذ و برداشت اطلاعات مکانی و از جمله نقشه‌برداری تصویرسنجی (فتوگرامتری) هوایی، فیزیک زمین (ژئوفیزیک) هوایی، پرتوسنجی (رادیومتری)، مغناطیس‌سنجی، پایش طیف، گرایی‌سنجی، نور (لیزر) سنجی و مادون قرمز با اخذ مجوز مربوط حسب مورد، طبق قوانین و مقررات مربوط امکان‌پذیر است.