کشاورزی یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور است که نقش اساسی در تأمین امنیت غذایی، ایجاد اشتغال و صادرات غیرنفتی دارد. بااین‌حال، یکی از چالش‌های اساسی این بخش، مشکلات مرتبط با حمل‌ونقل محصولات کشاورزی است. از زمانی که یک محصول از زمین‌های کشاورزی برداشت می‌شود تا زمانی که به دست مصرف‌کننده یا بازارهای صادراتی می‌رسد، باید از یک زنجیره حمل‌ونقل کارآمد عبور کند. اما در شرایط حال حاضر، این زنجیره به دلیل ضعف زیرساخت‌ها، هزینه‌های بالا و فناوری‌های قدیمی، با مشکلات متعددی روبهرو است. امروزه، یکی از دغدغه‌های اصلی کشاورزان و فعالان صنعت غذا، نبود شبکه حمل‌ونقل استاندارد و بهینه است که باعث افزایش ضایعات محصولات، بالا رفتن هزینه‌های توزیع، کاهش کیفیت و رقابت‌پذیری محصولات کشاورزی در بازارهای داخلی و خارجی می‌شود. بسیاری از مسیرهای جاده‌ای در مناطق روستایی و کشاورزی کیفیت مناسبی ندارند و وسایل حمل‌ونقل مورداستفاده نیز به‌طور عمده فرسوده هستند. در بخش ریلی و هوایی نیز ضعف برنامه‌ریزی و محدودیت زیرساختی باعث شده تا سهم این روش‌ها در حمل‌ونقل محصولات کشاورزی ناچیز باشد. در این خصوص به‌تازگی رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، محمدجواد عسکری، در اظهاراتی بر لزوم سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشاورزی تأکید کرده است و گفته که توسعه این بخش می‌تواند علاوه بر کاهش هزینه‌های تولید و توزیع، موجب رونق صادرات محصولات کشاورزی و افزایش درآمد کشاورزان شود. گفتنی است در شرایطی که کشورهای همسایه و رقبای منطقه‌ای درحال‌توسعه سریع ناوگان حمل‌ونقل خود و استفاده از فناوری‌های مدرن در زنجیره تأمین محصولات کشاورزی هستند، تداوم وضعیت کنونی می‌تواند منجر به کاهش سهم کشور در بازارهای بین‌المللی شود. براین اساس توسعه ناوگان‌های حمل‌ونقل کشاورزی اهمیت فراوانی دارد و می‌بایست به قوت در دستورکارقرارگیرد. در این گزارش به بررسی چالش‌های موجود، موانع و راهکارهای بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل محصولات کشاورزی پرداخته و تأثیر آن برافزایش بهره‌وری و توسعه صادرات را واکاوی خواهیم کرد که در ادامه می‌خوانید.
اهمیت توسعه حمل‌ونقل در بخش کشاورزی
حمل‌ونقل در بخش کشاورزی تنها به جابه‌جایی محصولات از مزارع به بازار محدود نمی‌شود. این فرآیند زنجیره‌ای است که شامل جمع‌آوری، نگهداری، توزیع و صادرات نیز می‌شود. اهمیت حمل‌ونقل مناسب در این بخش را می‌توان در چند محور به شرح زیر خلاصه کرد.
کاهش ضایعات محصولات: در نبود زیرساخت‌های مناسب، بسیاری از محصولات کشاورزی در مسیر انتقال دچار فساد می‌شوند. این موضوع به‌ویژه در مورد محصولات فاسدشدنی مانند میوه، سبزیجات و لبنیات اهمیت دارد.
افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها: حمل‌ونقل بهینه موجب کاهش هزینه‌های تولید و عرضه‌شده و قیمت نهایی محصولات را کاهش می‌دهد.
افزایش صادرات کشاورزی: زیرساخت‌های حمل‌ونقل کارآمد امکان انتقال سریع و به‌موقع محصولات کشاورزی را به بازارهای بین‌المللی فراهم می‌کند.
ایجاد اشتغال و توسعه مناطق روستایی: بهبود حمل‌ونقل کشاورزی می‌تواند به توسعه صنایع مرتبط، اشتغال‌زایی و افزایش رفاه در مناطق روستایی منجر شود.
چالش‌های موجود در زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشاورزی
نخستین چالش مطرح در حوزه زیرساخت‌ها مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای است. شایان‌ذکر است تا دراین‌باره بگوییم که حمل‌ونقل جاده‌ای در کشور نقش اصلی را در انتقال محصولات کشاورزی بر عهده دارد، اما با چالش‌های متعددی همچون فرسودگی جاده‌ها، کمبود ناوگان استاندارد و عدم وجود زنجیره سرد روبهرو می‌باشد. درحقیقت بسیاری از مسیرهای منتهی به مراکز تولیدی و روستاها از کیفیت مطلوبی برخوردار نیستند که این امر هزینه‌های حمل‌ونقل را افزایش می‌دهد. افزون براین بخش عمده‌ای از ناوگان حمل‌ونقل کشاورزی شامل کامیون‌ها و وانت‌های فرسوده است که بهره‌وری پایینی دارند و باعث افزایش مصرف سوخت و هزینه‌های حمل می‌شوند. علاوه براین موارد بسیاری از محصولات کشاورزی نیاز به حمل‌ونقل در شرایط دمایی کنترل‌شده دارند، اما زیرساخت‌های حمل‌ونقل سردخانه‌ای محدود است و لذا توسعه این روند نیز اهمیت فراوانی دارد.
چالش‌های پیش‌روی حمل‌ونقل ریلی
پوشش ناکافی شبکه ریلی، فرسودگی ناوگان، سرعت‌پایین حمل‌ونقل از مطرح‌ترین چالش‌های این حوزه است. درحقیقت شبکه ریلی ارتباط مستقیمی با بسیاری از مناطق تولید محصولات کشاورزی ندارد و این موضوع باعث کاهش سهم این بخش در حمل‌ونقل می‌شود. همچنین بسیاری از واگن‌های مورداستفاده برای حمل کالاهای کشاورزی قدیمی هستند و استانداردهای لازم را ندارند. از دیگر چالش‌های این بخش، زمان‌بر بودن حمل محصولات کشاورزی از طریق ریلی است که باعث کاهش کیفیت محصولات در مقصد می‌شود.
مشکلات حمل‌ونقل هوایی و لزوم توسعه زیرساخت‌ها
هزینه‌های بالا، کمبود زیرساخت‌های ویژه، ضرورت برنامه‌ریزی منسجم از موارد مطرح مشکلات حمل‌ونقل هوایی است. به‌بیان‌دیگر مطلوب است تا عنوان بداریم که حمل‌ونقل هوایی به دلیل هزینه‌های بالای سوخت و نبود تسهیلات مناسب، کمتر مورداستفاده قرار می‌گیرد درحالی‌که توسعه این روند و فراهم‌سازی زیرساخت‌های مناسب می‌تواند گامی روبه‌جلو باشد.همچنین فراهم‌سازی امکان نگهداری محصولات نیز از اهمیت دوچندانی برخوردار است چراکه در بسیاری از فرودگاه‌ها، امکانات کافی برای نگهداری و حمل محصولات کشاورزی وجود ندارد. دراین فرآیند همچنین عدم وجود یک راهبرد مشخص برای استفاده از ظرفیت حمل‌ونقل هوایی در صادرات محصولات کشاورزی، موجب شده تا این بخش نقش کمرنگی در زنجیره تأمین داشته باشد. بنابراین برنامه‌ریزی صحیح و منسجم نیز گامی اساسی است که می‌بایست در دستورکار قرارگیرد.
چالش‌های حمل‌ونقل دریایی
کمبود کشتی‌های ویژه حمل مواد غذایی، فرآیندهای کمرگی از چالش‌های مطرح این بخش است. درحقیقت بسیاری از محصولات کشاورزی برای صادرات دریایی نیاز به کشتی‌های کانتینردار و یخچال‌دار دارند که تعداد محدودی از آن‌ها در دسترس است. همچنین طولانی بودن فرآیندهای اداری و گمرکی باعث تأخیر در ارسال محموله‌ها و کاهش کیفیت محصولات در مقصد می‌شود و نیاز است تا برای این مهم نیز چاره‌جویی شود. لازم ذکر است تا بگوییم که گاهی اوقات برخی از بنادر دارای امکانات لازم برای نگهداری محصولات کشاورزی نیستند که این موضوع موجب اتلاف زمان و افزایش هزینه‌ها می‌شود.
دراین راستا باید برای تقویت زیرساخت‌ها نیز تلاش کرد. همانطور که در مقدمه گزارش نیز اشاره گشت؛ به‌تازگی محمدجواد عسکری، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، در سخنانی به مشکلات حمل‌ونقل محصولات کشاورزی اشاره‌کرده و بر لزوم به‌روزرسانی زیرساخت‌های این حوزه تأکید کرده است. او بیان کرده که توسعه حمل‌ونقل و کاهش هزینه‌های جابه‌جایی محصولات کشاورزی باید یکی از اولویت‌های دولت باشد. عسکری همچنین بر اهمیت توسعه شبکه ریلی و افزایش ظرفیت بنادر برای صادرات محصولات کشاورزی تأکید کرده است. باور کارشناسان و فعالان این حوزه نیز بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل کشاورزی است. به عقیده آن‌ها سرمایه‌گذاری در بهسازی جاده‌ها و توسعه مسیرهای ارتباطی روستایی و بین‌شهری، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای از طریق ارائه تسهیلات به کشاورزان و شرکت‌های حمل‌ونقل، گسترش شبکه ریلی و افزایش تعداد واگن‌های مخصوص حمل محصولات کشاورزی، ایجاد زیرساخت‌های مناسب در فرودگاه‌ها برای افزایش سهم حمل‌ونقل هوایی، بهبود امکانات بنادر و تسریع فرایندهای گمرکی برای افزایش صادرات کشاورزی، ایجاد زنجیره تأمین سردخانه‌ای در مسیرهای جاده‌ای، ریلی و دریایی و استفاده از فناوری‌های نوین مانند اینترنت اشیا و هوش مصنوعی در بهینه‌سازی مسیرهای حمل‌ونقل اهمیت فراوانی دارد و می‌بایست در دستورکار قرارگیرد.
سخن پایانی
بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل محصولات کشاورزی نه‌تنها یک نیاز ضروری بلکه یک الزام برای توسعه پایدار بخش کشاورزی است.
ضعف‌های موجود در این حوزه، از جاده‌های نامناسب و ناوگان فرسوده گرفته تا کمبود ظرفیت ریلی و هوایی، موجب افزایش هزینه‌های تولید و توزیع، هدررفت محصولات، کاهش رقابت‌پذیری و درنهایت، کاهش سهم کشور در بازارهای داخلی و بین‌المللی می‌شود. با توجه به نقش حیاتی کشاورزی در امنیت غذایی کشور و همچنین ظرفیت بالای این بخش برای صادرات، دولت و بخش خصوصی باید برنامه‌ای جامع و هماهنگ برای نوسازی و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل تدوین کنند. همچنین سرمایه‌گذاری در ایجاد جاده‌های مناسب، توسعه شبکه ریلی، افزایش ظرفیت بنادر، تجهیز فرودگاه‌ها و استفاده از فناوری‌های نوین مانند زنجیره تأمین سرد و سیستم‌های مدیریت هوشمند، می‌تواند تأثیر چشمگیری در بهبود وضعیت حمل‌ونقل کشاورزی داشته باشد. افزون براین، سیاست‌گذاری‌های دولت و مجلس باید به سمت ارائه تسهیلات و مشوق‌های اقتصادی برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل، توسعه لجستیک کشاورزی و کاهش هزینه‌های جابه‌جایی محصولات حرکت کند. علاوه بر این موارد، تسریع در اجرای طرح‌های توسعه‌ای و افزایش همکاری‌های بین‌المللی در حوزه حمل‌ونقل کشاورزی می‌تواند زمینه را برای افزایش صادرات و توسعه پایدار بخش کشاورزی فراهم کند. کشورهایی مانند ترکیه، امارات و برخی کشورهای اروپایی با سرمایه‌گذاری در این حوزه، توانسته‌اند موقعیت خود را در بازارهای جهانی تثبیت کنند. بنابراین باید با استفاده از تجربیات موفق این کشورها و بومی‌سازی فناوری‌های نوین، زیرساخت‌های خود را به‌روزرسانی کنیم. درنهایت، چنانچه حمل‌ونقل محصولات کشاورزی به‌عنوان یک اولویت استراتژیک در نظر گرفته شود و اقدامات عملی و سریع برای توسعه آن صورت گیرد، نه‌تنها مشکلات فعلی این بخش کاهش خواهد یافت، بلکه شاهد رشد اقتصادی، افزایش درآمد کشاورزان، کاهش قیمت تمام‌شده محصولات و افزایش صادرات خواهیم بود.
نوشته حلقه مفقوده زنجیره تولید اولین بار در روزنامه رسالت. پدیدار شد.
source