هنگامی که دولتی قربانی عمل نامشروع دولتی دیگر شده و یا حقی از کشوری ضایع شده باشد، اقدامات تلافی‌جویانه می‌تواند به عنوان روشی مناسب برای اعمال مجازات در برابر آسیب‌های وارده تلقی شود.
خبرگزاری آنا- مجید روحی؛ اقدام ایران در حمله به دو پایگاه مهم آمریکا در عراق و قطر با واکنش زیادی مواجه شده است. تقریباً همه کشور‌های منطقه آن را محکوم کرده‌اند. این نوشتار در پی تحلیل این موضوع است که آیا اساساً اقدام ایران از منظر حقوق بین‌الملل وجاهت قانونی و حقوقی دارد و یا خیر؟.
اقدامات تلافی‌جویانه و استفاده از زور طبق حقوق بین‌الملل فی نفسه عملی غیر قانونی تلقی می‌شود؛ اما هنگامی دولتی قربانی عمل نامشروع دولتی دیگر شده و یا حقی از کشوری ضایع شده باشد، می‌تواند به عنوان یک روش مناسب برای اعمال مجازات در برابر آسیب‌های وارده تلقی شود.
دولت زیان دیده (ایران) در پاسخ به عمل غیرقانونی دولت مجرم (آمریکا)، پس از برآورده نشدن تقاضای خود می‌تواند در این چارچوب عمل کند. در واقع، اقدامات تلافی‌جویانه برای جبران خسارت وارده بر دولت خاطی تحمیل می‌شوند تا از دست زدن به تخلفات جدید پرهیز کرده و به رعایت قوانین بین‌المللی روی آورد.
در بند چهارم ماده دوم منشور ملل متحد و همچنین در اعلامیه اصول حقوق بین‌الملل راجع به روابط دوستانه و همکاری میان دولت‌ها، هرچند اقدام تلافی جویانه عملی غیرقانونی تلقی شده است؛ چراکه منشور ملل متحد مکانیسم‌های موثری را برای آن پیش بینی کرده است؛ اما از آنجا که در چندین سال گذشته، مکانیسم‌های امنیت جمعی و منشور ملل متحد در مجازات خاطیان و کشور‌هایی که مرتب قوانین بین المللی را نقض کرده‌اند (آمریکا و رژیم صهیونیستی)، ناکام مانده است، و راه دیگری نیز برای جبران خسارت و پیگیری حقوق وجود ندارد؛ اما توسل به این روش، یک روش مقبول برای جبران خسارت از منظر جمهوری اسلامی ایران می‌تواند محسوب شود.
از سویی دیگر، طبق رویه بین المللی یک دولت نمی‌تواند قلمرو خود را وسیله‌ای برای آسیب زدن به دولت دیگر سازد. از آنجا که قطر میزبان یکی از مهمترین پایگاه‌های آمریکا در منطقه است و مشارکت عمده آمریکا در تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران نیز از این پایگاه صورت گرفته است؛ بنابراین جمهوری اسلامی ایران این حق را برای خود قائل است که پایگاه‌های آمریکا در این کشور و عراق را مورد حمله قرار دهد. بار‌ها نیز به مقامات این کشور‌ها هشدار داده شده بود که فضای هوایی خود را در اختیار آمریکا و اسرائیل قرار ندهند. با توجه به این، اقدام ایران را نمی‌توان خارج از موازین و چارچوب حقوق بین الملل دانست.
اقدام ایران و بازدارندگی
سوال بعدی که مطرح می‌شود این است که آیا اقدام ایران می‌تواند منجر به بازدارندگی شود؟. به این معنی که جلوی تجاوز بعدی آمریکا و رژیم صهیونیستی را بگیرد و یا آنها را وادار به بازنگری و تجدید نظر در رفتار و اقدامات خود در قبال ایران کند؟. پاسخ به این پرسش از نظر اینجانب متاسفانه منفی است. هرچند هنگام نگارش این مطلب از اقدام و واکنش بعدی ایالات متحده خبر ندارم؛ اما معتقدم بدون شک اقدام و تلافی خواهد کرد و با شدت بیشتر، اما نکته‌ای که بسیار مهمتر از این است، امکان تغییر رفتار کشور‌های عربی منطقه با ایران خواهد بود و شاید منجر به این احتمالات شود:
۱-روابط کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس به سمت عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی افزایش خواهد یافت.
۲-طرح ناتوی عربی (یک ائتلاف نظامی اسرائیلی-عربی) که از مدت‌ها قبل رؤسای جمهوری آمریکا برای مهار ایران به دنبال آن بودند، عملیاتی خواهد شد.
۳-فروش بیشتر تسلیحات و سامانه‌های دفاع موشکی آمریکا به منطقه و تقویت بیشتر روابط با این کشور‌ها را به همراه خواهد داشت.
۴-کشور‌های عربی که در سال‌ها اخیر به دنبال بهبود روابط با ایران بودند را به احتمال زیاد به تجدید نظر در این روابط و همراهی بیشتر با آمریکا و رژیم صهیونیستی علیه ایران خواهد کشاند.
عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت
source