وقتی مارها به کمک کشاورزان می‌آیند

تصور اینکه مار‌ها قهرمان طبیعت باشد، چه بسا با توجه به ظاهر خصمانه و سم زهرآگین برخی از آنها برای ما دشوار باشد؛ اما طبق پژوهش جدید دانشگاه ویتواترسرند (University of the Witwatersrand) آفریقای جنوبی که به تازگی در مجله «Scientific Reports» منتشر شده است، مار دمنده (puff adder) یا همان (Bitis arietans) می‌تواند قهرمانی در مزارع کشاورزی در لباس مبدل باشد.

جوندگان در سال‌های پربارش شیوع پیدا می‌کنند و سالانه میلیون‌ها دلار خسارت به محصولات کشاورزی وارد می‌کنند. حفظ جمعیت سالم مار‌های دمنده می‌تواند بدون نیاز به مداخلات شیمیایی پرهزینه و غیرسازگار با محیط زیست، این خسارات را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

افعی‌های دمنده
این نوع افعی‌ها مار‌هایی نسبتا بزرگ و چاق هستند که می‌توانند تا ۱.۵ متر طول داشته باشند؛ اما بیشتر آنها بیش از ۱ متر طول ندارند و وزن‌شان بین ۴.۵ تا ۶.۸ کیلوگرم است.
علت نام‌گذاری این افعی به دمنده به این خاطر است که هنگام احساس خطر بدن خود را باد می‌کند و صدای هیس‌هیس بلندی از خود تولید می‌کند تا حیوانات درنده را از خود دور کند. این نوع از افعی‌ها در سراسر آفریقا و نیز شبه جزیره عربی پراکنده هستند.

ویژگی منحصر‌به‌فرد
این افعی دمنده براساس پژوهش ذکر شده می‌تواند در هنگام افزایش جمعیت جوندگان، مصرف غذای خود را بیش از ۱۲ برابر سطح نیاز غذایی معمول خود افزایش دهد. چنین عملکردی در این نوع افعی یعنی افزایش مصرف بالاتر از سطح متابولیک (سوخت و ساز) بسیار بهتر از شکارچیان پستاندار سنتی است و یک راه حل طبیعی برای مشکلات ویرانگر آفت ناشی از جوندگان ارائه می‌دهد.

افعی دمنده می‌تواند در هنگام افزایش جمعیت جوندگان، مصرف غذای خود را بیش از ۱۲ برابر سطح نیاز غذایی معمول خود افزایش دهد.

آفت چیست؟
آفت، موجود زنده‌ای است که به موجود زنده دیگری که برای انسان مهم است آسیب می‌رساند. این موجود زنده دوم می‌تواند خود انسان، گیاهان و محصولات زراعی یا حیواناتی که پرورش می‌دهد باشد. تعریف جامع آفت دربرگیرنده تمام موجوداتی است که در محل و موقعیت به‌خصوص، از نظر انسان ناخواسته باشند؛ بنابراین علاوه بر حشرات، بندپایان و کرم‌ها می‌تواند شامل پستاندارانی مانند موش‌ها، خرگوش‌ها و حتی روباه‌ها نیز شود. 

پروفسور گراهام الکساندر که این پژوهش را انجام داده است، می‌گوید: «افعی‌های دمنده اساسا سیستم بی‌نقص کنترل جوندگان در طبیعت هستند. توانایی چشمگیر آنها در افزایش مصرف در هنگام افزایش جوندگان، آنها را به متحدان ارزشمندی برای کشاورزانی تبدیل می‌کند که با نابودی احتمالی محصولات کشاورزی مواجه هستند».

این پژوهش نشان می‌دهد که هر افعی دمنده می‌تواند تا ۱۰ جونده را در یک وعده غذایی (جلسه تغذیه یا هر عمل شکار و تغذیه) مصرف کند. آنها یک هفته بعد آماده تغذیه مجدد هستند و مدیریت پیوسته آفت‌ها را بدون هیچ هزینه‌ای برای کشاورزان فراهم می‌کنند.

مزایا
علاوه بر عملکرد بهتر در مقایسه با پستانداران در افزایش مصرف بیش از حدی که فقط برای بقای روزمره لازم است، افعی‌های دمنده مزیت‌های دیگری نیز دارند:
* آنها می‌توانند پس از دوره‌های تغذیه‌ای فراوان تا دو سال بدون غذا زنده بمانند و به عنوان کنترل‌کنندگان جوندگان «در حالت آماده‌باش» در اکوسیستم باقی بمانند.
* آنها رفتار خود را در زمینه شکار با رشد جمعیت جوندگان هماهنگ می‌کنند.
* آنها می‌توانند به سرعت واکنش نشان دهند تا از رسیدن شمار جوندگان به میزانی که باعث شیوع طاعون می‌شود جلوگیری کنند.

اهمیت پژوهش
نتایج این پژوهش دلیل قانع کننده‌ای به ما برای حفاظت از مار‌ها ارائه می‌دهد و نقش‌ها را در برقراری تعادل در طبیعت پررنگ می‌کند.