۱۰ واحد مبادله‌ای جانشین پول در تاریخ بشر که باور نمی‌کنید!

یک‌پزشک: از همان روزهای آغازین تمدن بشری که سیستم پایاپای و مبادله کالا به کالا رواج داشت، انسان‌ها به‌تدریج نیاز به یک واحد مبادله کاالای باارزش پیدا کردند تا بتوانند کالاها و خدمات را با سهولت بیشتری مبادله کنند. در طول تاریخ، مردم از اقلام بسیار متفاوتی برای این منظور استفاده کرده‌اند، و برخی از این موارد در نگاه امروزین بسیار عجیب به نظر می‌آیند. در اینجا با ده واحد مبادله‌ای که شاید باورش برایتان دشوار باشد آشنا می‌شوید.

۱. نمک؛ سفید و گران‌بها مثل طلا

در دوران باستان، نمک ارزشی برابر یا حتی بیشتر از طلا داشت. در امپراتوری روم، گفته می‌شود که به سربازان رومی، به‌جای پول، نمک داده می‌شد. در حقیقت واژه «سالاریوم» (Salarium) که امروز به معنی دستمزد است، از کلمه لاتین «سال» (Sal) به معنای نمک گرفته شده است. این ماده معدنی که امروز هم به عنوان ادویه استفاده می‌شود، زمانی در شرق آفریقا و به‌ویژه دشت‌های دناکیل در اتیوپی، توسط عشایر به عنوان یک پول معتبر در مبادلات تجاری به کار می‌رفت. ارزش نمک در دوران باستان به دلیل کمیابی و سختی استخراج آن بود؛ همچنین نقشی حیاتی در حفظ و ذخیره مواد غذایی داشت. نمک در مناطقی مانند یونان و روم، چنان اهمیت داشت که گاهی به آن «طلای سفید» می‌گفتند و حتی مثل یک کالای تجملی، برای خرید و فروش کالاهای ارزشمند مثل بردگان استفاده می‌شد.

۲. پوست سنجاب؛ ارز دنیای سرد فنلاند

در شمال اروپا و مخصوصاً در مناطق سرد فنلاند و روسیه، واحد پول عجیبی در دوران قرون وسطی رواج داشت: پوست سنجاب. جالب است که در زبان فنلاندی، واژه «راهَه» به معنی پول در گذشته به معنی «پوست سنجاب» بوده است. در این سیستم، پوسته‌های سنجاب قرمز از ارزش بیشتری برخوردار بودند. برای معاملات کوچک‌تر، حتی از اعضای بدن سنجاب، مانند پنجه یا پوزه، استفاده می‌کردند. در روسیه، به‌ویژه در نووگورود، واحد بزرگ‌تری به نام «سورچوک» شامل ۴۰ پوسته سنجاب به‌عنوان معیار پرداخت مالیات و خریدهای بزرگ به کار می‌رفت. پوست حیوانات در آن دوران نقش مشابه‌ای با سکه‌های امروزی داشت و واحدهای مختلف آن را با توجه به ارزش، برای کالاهای متفاوتی استفاده می‌کردند.

۳. پینر پارمسان؛ واحد پولی از دل گاو و دامداران ایتالیایی

شاید به نظر عجیب بیاید، اما در ایتالیا، پنیر پارمسان به عنوان وثیقه مالی و حتی واحد پول استفاده می‌شد. این پنیر که ساخت آن به حدود ۱۲۵ لیتر شیر نیاز دارد و پس از یک سال یا حتی چهار سال به ارزش واقعی خود می‌رسد، به‌قدری ارزشمند بود که پس از جنگ جهانی دوم، با هدف حمایت از اقتصاد کشاورزی و رفع نیاز مالی، بانک‌ها از پنیر پارمسان به عنوان دارایی بهره می‌گرفتند. حتی امروز، بانک «کردیتو امیلیانو» در ایتالیا، انبارهایی مملو از چرخ‌های پارمسان دارد که در آن‌ها بیش از نیم میلیون چرخ به ارزش تقریباً ۲۰۰ میلیون دلار نگهداری می‌شود. این پنیرها به نوعی بیمه مالی برای کشاورزان و دامداران به حساب می‌آیند و در صورت بروز بحران، به راحتی تبدیل به پول نقد می‌شوند.

۴. دندان دلفین؛ تجارت خونین جزایر سلیمان

دندان دلفین در جزایر سلیمان در اقیانوس آرام به عنوان پول رایج استفاده می‌شود و این رسم که صدها سال قدمت دارد هنوز هم در این جزایر پابرجاست. ارزش دندان دلفین به‌ویژه در دوران رکودهای اقتصادی افزایش می‌یابد، زیرا مردم این جزایر در شرایط نوسانات ارزی، کمتر به ارزهای بین‌المللی مانند دلار آمریکا یا پوند بریتانیا اعتماد دارند. دندان دلفین در خرید و فروش کالاها استفاده می‌شود، اما در مراسم سنتی و ازدواج به طور ویژه‌ای به‌کار می‌رود، به طوری که حدود ۱۰۰۰ دندان برای یک عروس لازم است، که این معادل شکار حدود ده دلفین است. هرچند این واحد پولی بخشی از فرهنگ آن منطقه محسوب می‌شود، اما به دلیل تهدیدهای زیست‌محیطی، با انتقادات زیادی از سوی فعالان محیط زیست روبرو شده است.

۵. آجرهای چای؛ ارز خوش‌طعم شرق آسیا

در مناطق شرقی آسیا، چای نه تنها نوشیدنی محبوب بلکه یک واحد پول معتبر نیز بود. چای را به صورت فشرده در قالب آجر درمی‌آوردند که این آجرها علاوه بر حمل و نقل آسان، امکان نگهداری طولانی مدت داشتند. در سیبری و تبت، چای فشرده شده به عنوان یک ارز خوراکی با ارزش استفاده می‌شد. آجرهای چای در استان سیچوآن چین تهیه می‌شدند و انواع مختلفی از این آجرها بسته به کیفیت چای تولید می‌شد که به ارزش‌های مختلفی داشتند. این آجرها به‌گونه‌ای طراحی شده بودند که بتوان آن‌ها را خرد کرد و برای معاملات جزئی یا بزرگ مورد استفاده قرار داد.

۶. سنگ‌های رایی؛ سکه‌هایی با تاریخچه شفاهی

در جزیره یاپ در میکرونزی، سنگ‌های بزرگ و سنگینی به شکل دیسک به عنوان ارز مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این دیسک‌ها که به سنگ‌های رایی شهرت دارند، گاهی به قدری بزرگ بودند که جابه‌جایی آن‌ها غیرممکن بود. جالب این است که ارزش این دیسک‌ها تنها به اندازه و وزن آن‌ها نبود، بلکه به تاریخچه شفاهی هر سنگ نیز بستگی داشت. مالکیت این سنگ‌ها با ذکر تاریخچه‌ای شفاهی از مالکان قبلی همراه بود و به محض انتقال مالکیت، این تاریخچه به‌روزرسانی می‌شد. در مواردی حتی اگر یک دیسک به دلیل حادثه‌ای مانند غرق شدن در دریا از دست می‌رفت، همچنان ارزش خود را حفظ می‌کرد و به عنوان دارایی منتقل می‌شد.

۷. نوتگِلد؛ پول اضطراری در بحران‌های اقتصادی

نوتگلد (Notgeld) در آلمان و اتریش به معنای “پول اضطراری” به کار می‌رفت و در دوران جنگ جهانی اول و پس از آن، به دلیل کمبود پول رایج، به عنوان یک پول جایگزین استفاده می‌شد. این پول‌ها معمولاً توسط شهرداری‌ها، بانک‌ها یا شرکت‌ها منتشر می‌شدند و برای دوره محدودی اعتبار داشتند. در نهایت تنوع بسیار زیادی در انواع نوتگلد به وجود آمد که امروزه برخی از آن‌ها به عنوان اشیاء کلکسیونی ارزشمند هستند. زمانی که بحران اقتصادی شدید شد و کاغذ نیز کمیاب شد، نوتگلد از مواد غیرمعمولی مانند چوب، چرم، کارت‌های بازی، فویل آلومینیومی و حتی زغال و پورسلین ساخته می‌شد.

۸. پنگو مجارستان؛ کاغذهایی بی‌ارزش در برابر تورم

پس از جنگ جهانی دوم، مجارستان دچار تورم بسیار شدیدی شد. در این دوران، قیمت‌ها هر ۱۵ ساعت دو برابر می‌شدند و واحد پولی پنگو به شدت بی‌ارزش شد. نهایتاً اسکناس‌هایی با ارزش‌های نجومی و غیرقابل تصور چاپ شد که بالاترین آن‌ها ۱۰۰ کوینتیلیون پنگو بود و در بازار تنها ۲۰ سنت ارزش داشت. این نمونه از بزرگ‌ترین رکوردهای تورمی جهان است و نشان‌دهنده وضعیت بحرانی اقتصاد در دوران پس از جنگ است.

۹. روبل‌های پلاستیکی ترانسنیستریا؛ پولی مدرن از پلاستیک

ترانسنیستریا، منطقه‌ای جداشده و مستقل از مولداوی، در سال ۲۰۱۴ اقدام به انتشار واحد پول پلاستیکی کرد. این واحد پول شامل سکه‌هایی با شکل‌های متفاوت بود که برای کمک به افراد کم‌بینا طراحی شده بودند. سکه‌ها از جنس پلاستیک مقاوم ساخته شده‌اند و شکل‌های مختلفی از جمله دایره، مربع، پنج‌ضلعی و شش‌ضلعی دارند که ارزش‌های متفاوتی را نشان می‌دهند. این سکه‌ها در ابتدا با استقبال عمومی مواجه شدند اما بسیاری از نسل‌های قدیمی‌تر از ظاهر و ماندگاری آن‌ها شکایت داشتند.

۱۰. اعتبار مکالمه تلفنی؛ ارزی مدرن برای جوامع در حال توسعه

در بسیاری از کشورهای آفریقایی و حتی مناطقی در آسیا و آمریکای لاتین، اعتبار مکالمه تلفنی تبدیل به یک ارز رایج شده است. به‌خصوص در مناطقی که دسترسی به سیستم‌های مالی و بانکداری بسیار محدود است، مردم از اعتبارهای مکالمه خود به‌عنوان جایگزین پول استفاده می‌کنند. از آنجا که این اعتبارها قابل انتقال از طریق پیام کوتاه هستند، می‌توانند به راحتی به دیگران منتقل شوند و برای خرید کالاها یا خدمات کوچک به‌کار روند. این نوع ارز دیجیتال به عنوان یک روش آسان و کم‌هزینه برای جوامع در حال توسعه مطرح شده و به ویژه در کنیا با نام «م-پسا» (M-Pesa) شناخته می‌شود و در سراسر آفریقا نیز در حال گسترش است.